از زمان راه اندازی نخستين تراموای اسبی کشور در تبريز حدود يک قرن می گذرد. اين تراموا که با چند واگن روی دو خط ريلی توسط 4 اسب کشيده می شد، ”قونقا“ نام داشت که با همکاری دولت روسيه تزاری ساخته شده و به بهره برداری رسيد.

در حال حاضر شهر تبریز به عنوان یکی از کلانشهر­های ایران با جمعیت ساکن بالغ بر 1/5میلیون نفر، یکی از قطب­های صنعتی کشور می­باشد. در چند دهه اخیر، مشکلات حمل و نقل کلانشهر تبریز به صورت یک معضل بزرگ رخ نموده، بصورتی که در آمارهای منتشره داخلی همواره این شهر جزء یکی از شهرهای آلوده و پرترافیک ایران می‌باشد. حجم تردد در برخی از معابر شهری در حد اشباع بوده و حتی سطوح خطوط ویژه اتوبوسرانی نیز متراکم از اتوبوسهای مملو از مسافر به صورت پیوسته به یکدیگر است. بدین ترتیب فقدان ظرفیت مکفی سطوح موجود معابر شهری جهت پاسخگویی به تقاضای سفرهای ساعت اوج، بیانگر نیاز به استفاده از حمل و نقل عمومی انبوه در سطوح غیر همسطح (زیر گذر و روگذر) می باشد.

با توجه به رشد روز افزون سفرهای درون شهری در تبریز و ضرورت استفاده از سامانه حمل و نقل ریلی در راستای کاهش مشکلات ترافیکی، مطالعات خطوط قطار شهری تبریز در سال 1380 آغاز و شبکه قطار شهری تبریز شامل ۵ خط (شامل ۴ خط شهری و ۱ خط حومه) طراحی گردید.

-----------------------------

خط یک قطار شهری تبریز

خط یک متروی تبریز به طول 17/2 کیلومتر با 18 ایستگاه از میدان ائل گلی آغاز و از طریق بلوار شهید باکری، بلوار 29 بهمن، خیابان امام خمینی، چهارراه محققی، باغ گلستان، خیابان خیام و خیابان لاله؛ به کوی لاله ختم می شود. عملیات اجرایی این خط از سال 1384 آغاز گردیده و در حال حاضر دارای 64/34 درصد پیشرفت فیزیکی می باشد. این مسیر در سه فاز طراحی شده که فاز اول آن به طول 5/6 کیلومتر (شامل یک پایانه و شش ایستگاه) در حال حاضر آماده بهره برداری بوده و در صورت تامین مالی، عملیات اجرایی فازهای 2و3 نیز در سال 96 به اتمام خواهد رسید.

از 18 ایستگاه خط یک؛ تعداد 10 ایستگاه بصورت عمیق، 4 ایستگاه بصورت نیمه عمیق، 2 ایستگاه بصورت همسطح و 2 ایستگاه بصورت ارتفاعی می باشد. 8 کیلومتر از مسیر خط یک، بصورت تونلهای عمیق موازی و توسط دو دستگاه حفاری مکانیزه (TBM) با قطر 6/88 متر اجرا می گردد. عملیات حفاری تونلهای مذکور با پیشرفت فیزیکی 90 درصدی، در نیمه اول سال 94 به اتمام خواهد رسید.

خط یک متروی تبریز دارای 2 پایانه در ابتدا و انتهای مسیر می باشد. پایانه ائل گلی به مساحت 53500 متر مربع، دارای زیربنای کل 14 هزار مترمربع بوده که از این مقدار12 هزار مترمربع سالن سرپوشیده و 2000 مترمربع ساختمانهای اداری می باشد. این پایانه در فاز اول بهره برداری واقع گردیده و کلیه عملیات اجرایی آن خاتمه پذیرفته است.

پایانه لاله به مساحت 126500 متر مربع، دارای زیربنای کل 38500 مترمربع بوده که از این مقدار 35 هزار مترمربع سالن سرپوشیده و 3500 مترمربع ساختمانهای اداری می باشد. پایانه لاله در انتهای مسیر خط یک واقع گردیده و عملیات اجرایی آن با پیشرفت فیزیکی 97 درصدی، طی 2 ماه آتی به اتمام خواهد رسید.

بر اساس برنامه زمانبندی اولیه، تاکنون می بایست کلیه عملیات اجرایی خط یک متروی تبریز به اتمام رسیده و خط مذکور مورد بهره برداری کامل قرار می گرفت که این امر بدلیل عدم تامین مالی پروژه در سنوات گذشته، محقق نگردید. شایان ذکر است که هم‌اکنون هزینه‌ی احداث هر یک کیلومتر مسیر مترو، 1500 میلیارد ریال می باشد، در حالی که در زمان آغاز پروژه‌ی متروی تبریز، هر کیلومتر از این پروژه با 160 میلیارد ریال قابل اجرا بود.

-----------------------------

خط دو قطار شهری تبریز

خط دو قطار شهری تبریز از محله قراملك در غرب تبريز شروع شده و پس از عبور از خيابان قدس، محققي، خيابان عباسي از طريق ميدان شهيد فهميده به نمایشگاه بین المللی در شرق تبريز ختم مي گردد. طول اين خط 22/4كيلومتر و شامل 20 ايستگاه مي باشد.

اهم اقدامات صورت گرفته در خط دو قطار شهری تبریز

*    انجام مطالعات و انعقاد قراداد "طرح و ساخت خط2"

*      طراحی مسیر، شفتها و ایستگاهها

*     تامین کارخانه سگمنت، قالبهای سگمنت، برق مورد نیاز دوره ساخت و آغاز عملیات تولید سگمنت

*      احداث شفت ورودی تونل در محل دپوی غربی و آغاز عملیات حفاری دستگاه حفار اول (مسیر خط دو، بصورت تونل منفرد و توسط دستگاه حفاری مکانیزه "TBM" با قطر 9/49متر اجرا می گردد).

*      اخذ مجوزهای ترافیکی،  جابجایی تاسیسات ایستگاههای شماره 1،2و3 و آغاز عملیات احداث ایستگاههای مذکور

*      پیگیری تامین دستگاه حفاری مکانیزه دوم جهت تسریع در زمان اجرای مسیر خط 2 و آغاز عملیات احداث شفت شرقی جهت استقرار دستگاه مذکور.

-----------------------------

خط سه قطار شهری تبریز

به طول تقريبي 15 کيلومتر و شامل 14 ايستگاه از فرودگاه بين المللي تبريز آغاز و پس از عبور از ميدان آذربايجان و بلوار ستارخان وارد خيابان انقلاب شده و نهايتاً به سمت مرکز شهر و ميدان دانشسرا ادامه مسير يافته و از طريق خيابان ارتش و بلوار معراج به پايانه مسافربري مرکزي تبريز در حاشيه بزرگراه شهيد کسايي ختم مي شود.

اهم اقدامات صورت گرفته در خط سه قطار شهری تبریز

*     انجام مطالعات فاز یک خط3 توسط مشاورین تخصصی مورد نیاز.

*      برگزاری مهندسی ارزش و بازنگری کریدور خطوط 3 جهت افزایش بهره وری طرح.

*       اخذ تصویب کریدور نهایی خط 3 از مراجع ذیربط.

            *     نظر به اتمام قریب الوقوع عملیات حفاری تونلهای عمیق خط یک و با توجه به تعلق مالکیت دستگاههای حفار و کارخانه تولید سگمنت به سازمان قطار شهری، جهت بهره وری بهینه از این دارائیهای سرمایه ای؛  مذاکراتی با سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای اجرای خط3 قطار شهری تبریز به روش B.O.T در حال انجام می باشد (شایان ذکر است که خط سوم قطار شهری تبریز، بدلیل ایجاد کریدور شمال – جنوب و ارتباط با خطوط یک و دو؛ اهمیت خاص و منحصر بفردی داشته و مسیر پیشنهادی این خط، دارای بیشترین تقاضای سفر نسبت به سایر خطوط می باشد که درکاهش ترافیک و آلایندگی هوا و همچنین جلوگیری از اتلاف زمان شهروندان تبریزی، نقش بسزا و تاثیر گذاری ایفا خواهد نمود.)

-----------------------------

خط چهار قطار شهری تبریز

به طول 15/4 کيلومتر و شامل 18 ايستگاه از ميدان آذربايجان آغاز و پس از عبور از ميدان جهاد (نصف راه )،در مسير آزادي  (کمربندي) از چهار راه آبرسان و چهار راه عباسي عبور کرده و به انتهاي خيابان شهيد رجايي ختم مي گردد. اين کريدور به شکل حلقوي خطوط 1و2و3 قطار شهري تبريز را به هم ارتباط مي دهد.

اهم اقدامات صورت گرفته در خط چهار قطار شهری تبریز

*     شروع مطالعات فاز یک خط4 با انتخاب مشاورین تخصصی در زمینه های مورد نیاز

*       برگزاری مهندسی ارزش و بازنگری کریدور خط 4 جهت افزایش بهره وری طرح.

*     اخذ تصویب کریدور نهایی خط4 از مراجع ذیربط.

*      با توجه به لزوم ارتباط خطوط 1و2و3 جهت افزایش مسافر پذیری شبکه قطار شهري تبريز و همچنین حجم بالای تقاضای سفر کریدور خط4؛ اجرای این خط با سیستم تراموا، جزء اولویتهای کاری سازمان قطار شهری تبریز و حومه بوده و مذاکرات مفیدی با سرمایه گذاران داخلی و خارجی برای اجرای خط مذکور در حال انجام می باشد.